ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΘΗΝΩΝ

Ο Διονύσιος Σουρμελής, λόγιος του 18ου αιώνα από την Αθήνα, που έλαβε μέρος στην Επανάσταση του '21, διαιρεί την ιστορία του σε τρία κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν στις τρεις περιόδους της ελληνικής ιστορίας (αρχαίας, βυζαντινής και νεώτερης), μία περιοδολόγηση η οποία είχε αρχίσει τότε να καθιερώνεται στην ελληνική ιστοριογραφία. Το πρώτο κεφάλαιο ξεκινά με τη ρωμαϊκή κατάκτηση, από τον στρατηγό Σύλλα, και τελειώνει με τη βασιλεία του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, οπότε η πόλη, το κλέος της οποίας οφειλόταν στην θύραθεν (κλασική) και όχι στη χριστιανική σοφία, παρακμάζει. Το δεύτερο κεφάλαιο εκτείνεται μέχρι την (ειρηνική) τουρκική κατάκτηση το 1455 από τον στρατηγό Ομέρ του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄, οπότε η πόλη παύει να είναι πρωτεύουσα κράτους (δουκάτου των Αθηνών) και ο πληθυσμός της συρρικνώνεται. Ο Σουλτάνος Μωάμεθ Πορθητής, που επισκέφθηκε την Αθήνα και θαύμασε την ομορφιά του τοπίου και τη μεγαλοπρέπειά της, δεν επέτρεψε την λεηλασία και την καταστροφή της. Μεγαλύτερη ήταν η ζημιά που προξένησε η πολιορκία και ο βομβαρδισμός της Ακρόπολης από τον (χριστιανό) Βενετό στρατηγό Μοροζίνη το 1687. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στους Έλληνες λογίους που δίδαξαν στην Αθήνα στις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι το 1821 και στα "προεόρτια της Παλιγγενεσίας" με την ίδρυση της Φιλομούσου Εταιρείας το 1812. Στο παράρτημα ("κεφάλαιο Δ΄") ο συγγραφέας ανασκευάζει συνοπτικά τους ισχυρισμούς του Γάλλου περιηγητή Πουκεβίλ περί εξαλβανισμού της Αττικής και του Φαλμεράϋερ περί εκσλαβισμού.