ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΑ

Ως δράμα της νεύρωσης, το σκανδιναβικό δράμα είναι η κύρια ίσως έκφανση του σκανδιναβικού λουθηρανισμού, δηλαδή του λουθηρανισμού που δεν μετεξελίχθηκε ούτε σε φιλελεύθερο ανθρωπιστικό προτεσταντισμό, ούτε σε καλβινιστικό αντιανθρωπισμό, αλλά παρέμεινε καθηλωμένος στην πρώτη φάση της πνευματικής εξέλιξης του Λουθήρου, την πριν από τη συμφιλίωση, αυτή στην οποία κορυφώθηκε ιστορικά η αυγουστινική συνειδητοποίηση της πολυδιάσπασης της βούλησης. Αλλά η λουθηρανή ψυχή πρέπει εντέλει να επαναφέρει τα πάντα στην εσωτερικότητά της που σχεδόν δεν χρειάζεται να εξωτερικευτεί, έτσι που και η αμαρτία (ή, όπως και να’ χει, αυτό που άλλες εποχές ονόμαζαν έτσι, αλλά μπορεί να είναι το πιο αθώο προστάδιο της αμαρτίας, η απλή αγωνία που γεννά η ζωή) συρρικνώνεται μέσα της σε λογισμό, γίνεται "ένα σημείο σκοτεινό που ταξιδεύει σαν το ψάρι" μέσα στον ατάραχο βυθό της συνείδησης. Η συρρίκνωση της αμαρτίας σε λογισμό - αυτό είναι το θέμα τού "Μετά την πρόβα".