ΜΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ

Ο στωικισμός γεννήθηκε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής κρίσης, η οποία σημαδεύει το τέλος της αυτονομίας της πόλεως. Η μακεδονική κυριαρχία θα ανακαλέσει τα στοιχεία που δημιούργησαν την πολιτική αυθεντικότητα της Ελλάδας και θα οδηγήσει σε μια πραγματική πολιτισμική κρίση με τα γνωστά συνακόλουθα συμπτώματα: αβεβαιότητα, πολιτική αναξιοπιστία, ατομικιστικές διαμαρτυρίες, κ.ά. Έτσι εγκωμιάστηκε η επιστροφή στις ρίζες, στον πρωτογονισμό, στις φυσικές καταστάσεις, ενώ παράλληλα σημειώθηκε μια άνθιση θρησκευτικότητας. Ο αθηναϊκός στωικισμός, ιδέα διαμαρτυρίας, κλονίζει σοβαρά τα δεδομένα. Εκφράζει επίσης την "επιστροφή στη φύση", η οποία φαίνεται ότι υποκαθιστά τον Θεό. Μπορούμε να μαντέψουμε ότι η κατατμημένη σε χιλιάδες κομμάτια σκέψη των ιδρυτών του στωικισμού, όπως του Ζήνωνος, του Κλεάνθη και του Χρύσιππου είναι η λιγότερο γνωστή. Όμως η σκέψη αυτή των στωικών λάμπει ως απάντηση στα ερωτήματα που θέτει και θα εξακολουθεί να θέτει ο φιλόσοφος σχετικά με το άτομο που αναζητά τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.